|
Við förum inn í eldhús og horfum í kring um okkur. Við sjáum skápa, borð og bekki. Skúffur í röðum og ýmis eldhúsáhöld.
Í einni skúffunni eru hnífapör. Í skáp undir vaski eru uppþvottaefni og þar við hliðina er ruslafatan. Við hliðina á eldavélinni er skápur fyrir potta og pönnur. Í skápnum yfir vaskinum eru glös, vatnsglös, bollar og undirskálar. Í skápnum við hliðina er matarstellið. Grunnir diskar og djúpir diskar og kökudiskar. Þarna eru líka könnur undir vatn eða mjólk og svo ýmsar minni könnur fyrir kaffimjólk eða kaffirjóma. Sykurkarið er notað undir strásykur og molasykur, en flestir eru nú hættir að nota sykur í kaffi.
Í hnífaparaskúffunni er margt að sjá. Hnífur, skeið og gaffall. Teskeið og kökugaffall. Allskonar hnífar – brauðhnífur, fiskhnífur og ekki má gleyma tertuhníf eða tertuspaða.
Sumir hafa ausur og sleifar í sérstakri skúffu, en aðrir setja svona stærri eldhúsáhöld í krukkur eða hengja upp. Í hornskápnum er hrærivélin og mixarinn.
Kaffivélin er ómissandi og nú er ekki lengur hellt upp á. Nú er bara ýtt á takka og út kemur kaffi af ýmsum tegundum.
Hjá þeim sem þjást af tímaskorti er sjónvarpsskjár ómissandi í eldhúsinu og fistölvan gengur allan daginn með þráðlausa tengingu við alnetið.
Alla venjulega daga tekur matseldin stuttan tíma. Flestir borða hádegismatinn í vinnunni eða skólanum. Margir vinnustaðir hafa mötuneyti eða gera samning við matsölustað um gott verð á mat í hádeginu. Skólar bjóða nemendum upp á heitan mat í hádeginu.
Þegar fólk kemur heim seinnipart dags er venjulega snarl á boðstólum. Þó eru ennþá margir sem hafa kvöldmat um klukkan sjö og borða þá heitan málsverð.
Um helgar er eldhúsið meira notað til matargerðar. Þá eru steikt lambalæri eða nautalundir. Á sumrin er grillað útivið.
Reyndar fara Íslendingar meira út að borða nú en áður. Áður fyrr borðaði fólk ekki á veitingarhúsi nema sérstök ástæða væri til þess, afmæli eða því um líkt. Þeir sem fóru út að borða án þess að sérstök ástæða væri til þess, voru annaðhvort ríkir eða þá að konan nennti ekki að gera mat. Hvorugt var þess eðlis að vert væri að flagga því.
Íslenska eldhúsið er ekki lengur það sem það var. Venjulegt fólk borðaði tvær heitar máltíðir á hverjum degi. Fjóra til fimm daga vikunnar var fiskur á borðum. Tvo daga var kjöt og oft var hrísgrjónagrautur eða skyr á laugardögum. Kjöt var alltaf á sunnudögum og á miðvikudögum. Á sunnudögum var oft læri eða hryggur af lambi eða kind. Lambakjötið var auðvitað best en margir vildu heldur fá kindakjöt, sem er bragðsterkara. Á miðvikudögum var oft saltkjöt eða saltkjötfars í bollum. Stundum voru kálbögglar. Súpukjöt var alltaf vinsælt um sláturtíð. Margir segja að íslensk kjötsúpa sé það allra besta. Hún líkist mjög norsku „fårikål”, enda samskonar kjöt notað.
Venjulegur dagur fór þannig fram, að þegar fólk fór á fætur var borðaður morgunverður. Sumir borðuðu brauð með áleggi og drukku kaffi, en aðrir fengu sér súrt skyr með slátri. Einstaka hélt við gömlum sið og borðuðu hræring – súrt skyr sem hrært var saman við hafragraut. Hafragrauturinn var líka mikið borðaður í morgunmat. Þeir sem byrjuðu að vinna klukkan sjö fengu hálftíma kaffihlé klukkan níu. Ef stutt var heim var skroppið í kaffi. Þá hafði húsmóðirin haft til kaffi og brauð. Oft var líka sætabrauð, kökur, á borðum í kaffinu. Aðrir höfðu með sér nesti. Hádegismatur var klukkan tólf til eitt. Þá fóru allir heim að borða. Matseðill alla daga nema miðvikudaga: Soðinn fiskur með kartöflum. Margir höfðu flot út á fiskinn. Klukkan þrjú var svo kaffitími eins og um morguninn. Vinnudegi lauk svo um fimmleitið – matartími og kaffitímar töldust ekki til vinnutíma, svo að klukkan fimm hafði fólk skilað átta tíma vinnudegi. Margir unnu fram eftir, eftirvinnu, sem var vinnutími eftir dagtíma og lauk klukkan sjö. Þá var líka komið að kvöldmat. Kvöldmatur var heitur matur en stundum afgangar frá hádegi. Það var ekki óalgengt að soðið var ríflega af fiski og kartöflum og afgangarnir notaðir í plokkfisk eða einhverja aðra rétti í kvöldmatnum. Ef unnið var lengur en til klukkan sjö var það kallað næturvinna, sem byrjaði klukkan átta. Þá var kaffitími klukkan tíu.
Heimafyrir var oft kaffi klukkan tíu á kvöldin og oft með sætum kökum. Hjá mörgum var svo háttatími um klukkan ellefu eða seinna. Þetta breyttist ekki eftir að sjónvarpið kom, þar sem sjónvarpið lagaði sig að háttum fólks. Lengi var síðasti fréttatími dagsins klukkan ellefu og honum lauk með því að spilaður var þjóðsöngurinn. Þá fór fólk að hátta.
|